2023 geçmişi köklü sorunlardan kaynaklanan savaşlara, küresel siyasette belirgin değişimlere ve büyük çaplı kayıplara yol açan doğal afetlere sahne oldu. Yılın başından sonuna kadar medyada yankı bulan bazı olaylar bu yılı tanımlamamıza yardımcı oldu.
Yıla damgasını vuran olayların başında İsrail-Hamas savaşı, Türkiye ve Fas’ta yaşanan deprem felaketleri, Libya’daki sel afeti, Rusya-Ukrayna savaşının çıkmaza girmesi ve Azerbaycan’ın Karabağ’da tümüyle hakimiyeti ele geçirmesi geliyor.
İsrail’in Gazze’deki Hamas hedeflerine yönelik harekatında binlerce sivil hayatını kaybetti. Derinleşen insani krize karşı uluslararası toplumun çare üretememesi “küresel düzenin egemenleri” hakkında tartışmalar başlattı.
Şimdi 2023 yılında Gazze dışında gündemde yer bulan diğer önemli haber başlıklarını yakın plana alacağız. İşte 2023 yılına damga vuran olaylar…
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece, Türkiye'nin güneydoğusunda ve Suriye'nin kuzeyinde yaşandı. 7,8 büyüklüğündeki sarsıntıda yaklaşık 6 bini Suriye tarafında olmak üzere en az 56 bin kişi hayatını kaybetti.
Türkiye'de enkaz altında kalan 15 yaşındaki kızının elini bırakmayan babanın çaresizlik fotoğrafı ve Suriye'de göbek bağıyla hala ölü annesine bağlı olan yeni doğmuş bebeğin görüntüsü dünya basınında manşetlere çıktı.
Türkiye özellikle dünyanın dört bir yanından arama ve kurtarma ekiplerinin koşup geldiği, “Yüzyılın Afeti” olarak tanımlanan depremlerin ardından “insanlığın el ele verdiği ülke” görüntüsüyle dünyaya barış ve dayanışma için umut ışığı yakmış oldu.
Yunanistan devlet televizyonu sabah yayınlarına Türkçe ezgilerle ve “geçmiş olsun komşu” anonsuyla başladı. Siyasi iklim Türkiye’nin ilerleyen dönemde Yunanistan ve Mısır’la ilişkilerini yeniden düzenlemesinin önünü açtı.
Diğer yandan, Fas'ın Marakeş bölgesi 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı. 6,8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3 bin kişi öldü, 5 bin 600'den fazla kişi yaralandı.
Yıla damgasını vuran bir diğer afetse Libya’da yaşandı. Tarihinin en büyük sel felaketlerinden birini yaşayan Libya’da 11 binin üzerinde kişi hayatını kaybetti. Ülkenin doğusunu etkileyen fırtınada iki barajın çöktüğü Derne kenti sel afetinin odağı haline geldi.
14 Eylül tarihinde yapılan resmi açıklamada, hayatını yitirenlerin sayısının 18 ila 20 bin arasında olabileceği belirtildi.
Rus ordusu, 24 Şubat 2022'de başlayan savaşta 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti. Moskova Mayıs ayında, Bahmut şehrinin ele geçirildiğini duyurdu.
Kiev Yönetimi Moskova'nın işgal ettiği toprakları geri almak amacıyla Haziran'da karşı saldırı başlattı. Sadece güney ve doğudaki birkaç köyü geri almayı başardı. Ukrayna Batı’nın desteğine rağmen ağır bir maliyetle çok az ilerleme kaydetti. Kasım ayı ortasında ise Kiev Yönetimi, Rus ordusunu güneydeki Herson bölgesinde birkaç kilometre geri püskürttüğünü iddia etti. Ancak Rusya aralıklarla da olsa Ukrayna’nın başkentini füzelerle vurmayı sürdürdü.
Batı medyasında Ukrayna savaşının çıkmaza girdiği ve ABD’nin Moskova’yla bir anlaşma zemini hazırlaması için Ukrayna lideri Zelenski’ye baskı yapmaya başladığı öne sürüldü. Bununla birlikte ABD’de Biden Yönetimiyle Cumhuriyetçi Parti arasında Ukrayna’yı destekleme konusunda derin görüş ayrılıkları yaşandı.
24 Haziran'da ise dünya Rusya’da ortaya çıkan bir başkaldırıya odaklandı. Paralı asker grubu Wagner’in isyancı lideri Yevgeny Prigozhin savaşçılarıyla birlikte Moskova'ya doğru yürüyüşe geçti. Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sert duruşu sonrası geri adım atan grubun lideri Prigozhin, birliklerini Belarus’a kaydırdığını duyurdu.
İsyandan 2 ay sonra Yevgeny Prigozhin ve beraberindeki Wagner liderleri Moskova yakınlarındaki bir uçak kazasında öldü. Şüpheli kazanın ardından Rusya lideri Putin kısa bir baş sağlığı açıklamasında bulundu.
Azerbaycan yönetimi Eylül ayı başlarında, kendi toprakları üzerinde ayrılıkçı bir terör yapılanmasına “daha fazla müsaade etmeyeceğini” duyurdu. Karabağ’da 30 yılı aşkın süredir işgal altındaki ayrılıkçı yönetime karşı 19 Eylül’de antiterör operasyonu başlattı.
Ermeniler tarafından işgal edilmiş bölgede “fiili yönetim ilan etmiş yönetici kadro” Ermenistan’dan destek istedi. Ancak bu desteğin gelmeyeceği anlaşılınca Karabağ’daki ayrılıkçı yönetim 24 saat içinde teslim oldu ve ateşkes sağlandı.
600'e yakın kişinin hayatını kaybettiği operasyonun ardından bölgede yaşayanların çoğunluğu Ermenistan'a geçti. Ayrılıkçı yönetim daha sonra kendini feshettiğini duyurdu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 15 Ekim’de Hankendi ve Hocalı'da Azerbaycan bayrağını göndere çekti.
Afrika 2023'te iki askeri darbe yaşandı. Sahel ülkesi Nijer'de ordu 26 Temmuz'da "kötüleşen güvenlik durumunu" gerekçe göstererek yönetime el koydu. Devrik başkan Mohamed Bazoum o günden itibaren konutunda tecrit altında tutuluyor.
Batı Afrika ülkesi Gabon'da ise usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustos'ta askeri bir darbeyle Ali Bongo yönetimi sona erdi. Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, ülkedeki kurumların daha demokratik olacağı taahhüdünde bulundu.
Sudan’da ise iç savaş görüntüsü vardı. 15 Nisan'dan itibaren General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş 10 binden fazla insanın ölümüne neden oldu.
Uzun yıllardır Afrika’yı sömüren ve istikrarsızlığın baş aktörü olarak görülen Fransa, artık kıtada istenmeyen adam haline geldi. Cezayir’den Burkina Faso’ya kadar çok sayıda ülke Fransa’yı ülkelerinden silmek adına kararlar aldı. Çad Ağustos ayında sınırda izinsiz gezen Fransız askerlerini tutukladı.
Macron Yönetimi gelişmeler karşısında çatışmaya yol açmayacak önlemler alacaklarını ve sorunları diplomasiyle çözmek istediklerini duyurdu. Nihayet Fransa, 2022'de Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nden sonra 2023'te de diğer iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijer'den askerlerini çekmek zorunda kaldı.
2023 yılı başlarken ABD-Çin gerilimi azalıyordu. İki ülke lideri Biden ve Xi Bali'deki G-20 zirvesi çerçevesinde olumlu bir görüşme yapmıştı.
Dışişleri Bakanı Antony Blinken iki ülkenin giderek gerginleşen jeopolitik rekabetine "dur demek" için Şubat ayında Pekin'i ziyaret edecekti. Ancak daha sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin üzerinde bir Çin gözetleme balonu belirdi. ABD Hava Kuvvetlerine ait bir F-22 savaş uçağı balonu Güney Carolina açıklarında düşürmeden önce bu gizemli hava aracı bir hafta boyunca ülkenin üzerinde sürüklendi.
Pekin, meteoroloji balonunun “hava durumunu gözlerken” rotasından saptığı konusunda ısrar etti. ABD ise balonun askeri ve sanayi casusluğu yapmak üzere kullanıldığını savundu. Olay Blinken'in Pekin ziyaretini ertelemesine yol açtı.
Blinken nihayet Haziran’da kendi ifadesiyle "yapıcı" görüşmeler amacıyla Pekin'e gitti. Bu görüşmeler Washington'un Çin'le ticarete ek kısıtlamalar getirmesini engellemedi. Aynı şekilde Pekin'in Tayvan'a, Filipinler'e veya Asya'daki Amerikan askeri kuvvetlerine yönelik tacizini durdurmaya yetmedi.
Biden ve Xi, Kasım ayında San Francisco'daki 2023 APEC Liderler Forumu’nda oturum aralarında bir araya geldi. Görüşmelerde iyi niyet beyanı olarak birkaç küçük anlaşma imzalandı ancak ilişkiler açısından önemli bir ilerleme sağlanamadı.
Arjantin'de 53 yaşındaki ultra liberal ekonomist Javier Milei, 19 Kasım'da devlet başkanlığı seçimlerinde rakibine karşı büyük bir zafer kazandı. Sıradışı siyasetçi elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürüttü, kendisinden "aslan" olarak bahsetti, Papa Francis'i "yeryüzündeki kötülüğün temsilcisi" olarak nitelendirdi.
Kürtaj yasasını iptal etmek için referanduma gideceğini söyledi. İnsanların kendi organlarını satmalarına izin verilmesi olasılığını gündeme getirdi. Aşırı sağcı "anarko-kapitalist" Javier Milei, Arjantin pesosunun dolar ile değiştirilmesi, Merkez Bankası'nın da kaldırılmasını öneriyordu. Milei’yi ilk kutlayanlar arasında komşu Brezilya’nın aşırı sağcı eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro vardı.
Brezilya’da ise, solcu Lula da Silva 11 yıl sonra yeniden devlet başkanlığı koltuğuna oturdu. Yani iki ülkede şimdi birbirine hayli zıt dünya görüşünde iki lider var.
2023’e damga vuran siyasi olaylardan biri de Ekvador’da yaşandı. Yolsuzluk karşıtı söylemleriyle bilinen Cumhurbaşkanı adayı Fernando Villavicencio, seçimlere iki haftadan az bir süre kala suikaste uğradı. Başkent Kito'da düzenlediği mitingde silahla vurulan 60 yaşındaki Villavicencio hayatını kaybetti. Suikati, uyuşturucu çetesi "Los Lobos" üstlendi.
Popülist liderler kervanına son olarak katılan isim Hollanda seçimlerini kazanan aşırı sağcı, İslam karşıtı Geert Wilders'ti. Wilders, ilk sonuçların ardından yaptığı açıklamada “Kuran ve camilerin yasaklanması gibi demokratik olmayan ya da anayasaya aykırı tedbirler almayacağız.” dedi. Macaristan Başbakanı Viktor Orban ise Wilders'i ilk kutlayan lider oldu ve "Avrupa’ya değişim rüzgarları geliyor." diye konuştu.
ABD tarihinde ceza davası açılan ilk eski Başkan olan ve hakkında 4 ayrı suçlama bulunan Trump, gelecek sene yapılacak seçimlere 11 ay kala anketlerde hızla yükseliyor. Hakkında iki defa azil süreci başlatılan, ABD tarihinde ceza davası açılan ilk Başkan olan ve FBI tarafından evi basılan Trump, başkanlık yarışında en güçlü isimlerden biri.
2023 yılına damga vuran fotoğraflardan biri de Trump’ın 25 Ağustos’ta Fulton Hapishanesi'ne teslim olduğunda çekilen sabıka fotoğrafı. 2020 başkanlık seçimlerinin sonuçlarını değiştirmeye çalışmakla suçlanan eski ABD Başkanı, bu fotoğrafı bir kampanya sembolüne dönüştürmeyi başardı.
Trump'ın sabıka fotoğrafı tişörtlere, kupalara ve şapkalara basılarak satışa çıkarıldı.
Biden'ın sağlık durumu ise, Demokrat seçmenleri endişelendirmeye devam etti. 81 yaşındaki "ABD tarihinin en yaşlı Başkanı" Biden, ekonomide her ne kadar iyi görüntü verse de, Meksika sınırındaki göçmen krizi ve artan suç oranları nedeniyle eleştirilerin hedefindeydi.
77 yaşındaki Trump seçim öncesi herhangi bir davada suçlu bulunması halinde başkanlık koltuğuna sonsuza dek veda edebilir.
Avrupa gözlemevi Copernicus'a göre Haziran’dan Ekim’e kadarki aylar dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu. Bu sıcaklıklar kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara yol açtı. “Anomali” olarak değerlendirilen sıcaklıklardaki ani çıkış ve düşüşler uzmanlar tarafından “küresel iklim krizine bağlı doğal afetler” şeklinde tanımlandı.
Kanada, 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200 bin kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui adasındaki turistik Lahaina kasabasında 100’e yakın kişinin ölümüne neden oldu.
Collins Sözlüğü, 2023 yılının kelimesinin “Yapay Zeka” yani “AI” olduğunu duyurdu. Sözlük yazarları da, AI’ın 2023’ün en önemli kavramı olduğunu vurguladılar. Sözlükte, yapay zekanın tanımı “insanın zihinsel işlevlerinin bilgiyasar programları tarafından modellenmesi” şeklinde yer alıyor.
2022’nin Kasım ayında piyasaya sürülen ChatGPT gibi yapay zeka uygulamaları teknolojinin kullanımıyla ilgili farklı görüşlerin ortaya çıkmasına yol açtı. Uzmanlar yapay zeka uygulamalarına çeşitli sınırlamalar getirilmesini istiyor.
“Yapay Zeka yarışında” Google'dan merakla beklenen adım Aralık ayında geldi. Şirket, yeni yapay zeka uygulaması "Gemini"ı tanıttı. Google'ın yapay zekası metinlerin yanı sıra fotoğraf, video ve sesleri de algılayıp yorumlayabiliyor. Zorlu matematik problemlerini kısa sürede çözüyor. Şirketin iddiasına göre uygulama, ChatGPT'nin çok ötesinde bir problem çözme ve analiz yeteneğine sahip.
Yapay zeka hem umut vaat ediyor hem de bazılarına göre büyük tehlike arz ediyor. Amerikalı senaryo yazarları ve aktörler daha iyi ücret ve yapay zeka için bir çerçeve talep etmek üzere greve gitti.
Hollywood'da 1960 yılından bu yana benzeri görülmemiş olan bu grev, Eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zekanın kullanımına ilişkin güvencelerle sona erdi. Stüdyoların bu teknolojiyi seslerini ve görüntülerini klonlamak için kullanacağından ve haklarının ihlal edeceğinden endişe eden oyuncular Kasım ayına kadar çekimlere gitmedi. Grev yapay zeka kullanımına yeni kısıtlamalar getirilmesiyle son buldu. Altı ay süren grev ABD ekonomisine en az 6 milyar dolara mal oldu.
18 Haziran’da, OceanGate şirketi tarafından Titanik enkazına gezi düzenleyen Titan denizaltısı Kuzey Atlantik Okyanusu’nda kayboldu. Titan ile iletişim, enkaz alanına dalmasından 1 saat 45 dakika sonra kesildi.
22 Haziran’da ABD Sahil Güvenliği deniz altının enkazına ulaşıldığını ve içerisindeki beş kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Yetkililer, denizaltının rekor derinlikteki basınca dayanamadığı ve içeriye doğru bir patlama yaşandığını belirtti.
Yunanistan’ın Mora Yarımadası’nda açıklarında 14 Haziran’da düzensiz göçmenleri taşıyan bir balıkçı teknesi alabora oldu. Teknede bulunan 104 kişi kurtarılarak Kalamata Limanı’na getirilirken olayın ardından yürütülen çalışmalarda 82 kişinin cesedine ulaşıldı.
Olay üzerine Avrupa Polis Teşkilatı Europol soruşturma başlattı. Soruşturmada Yunan sahil güvenlik botlarının göçmenleri geri çevirdiği sırada teknenin hasar görmüş olabileceği açıklandı. Ancak sözkonusu kurumlara yönelik adli süreç başlatılmadı. Mora faciası aynı dönemde Titanik’e dalış yaparken kaza geçiren denizaltı kadar dünya medyasında ilgi görmedi.
21 Ocak 2023’te İsveç’li politikacı Rasmus Paludan Stockholm'deki Türk Büyükelçiliği önünde Kuran-ı Kerim yaktı. Türkiye’nin tüm uyarılarına rağmen bu provokatif eylemler Danimarka’da da gerçekleştirildi.
Eylemler sırasında polisin güvenlik önlemleri aldığı ve müdahale etmediği görüldü. İslam ülkeleri Kur’an yakılmasının yasaklanması ve bunun “nefret suçu” olarak cezalandırılması gerektiğini açıklasa da eylemler özellikle Kuzey Avrupa ülkelerinde tekrarlandı.
Geçtiğimiz yüzyıl boyunca Çin dünyanın en büyük nüfusuna sahipti. Bu durum 2023'te sona erdi. Artık Hindistan 1 milyar 430 milyon kişiyle en kalabalık ülke. Hindistan muhtemelen önümüzdeki on yıllar boyunca en kalabalık ülke olmaya devam edecek.
Çin'in nüfusu ise hem azalıyor hem de yaşlanıyor. Demograflar, 2050’ye kadar Çin nüfusunun 100 milyon kişi azalacağını tahmin ediyor. Uzmanlara göre dünya nüfusunun artışı 2100’lerden itibaren duracak.
Hindistan 23 Ağustos'ta Chandrayaan-3'ü Ay'ın güney kutbu yakınlarında keşfedilmemiş bir bölgeye indirmeyi başararak bir ilke imza attı. Hindistan'dan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Ay'a kontrollü iniş gerçekleştirmeyi başarmıştı.
Moskova'nın 1976'dan bu yana Ay'a gerçekleştirdiği ilk görev olan Rus sondası Luna-25 ise yine güney kutbu bölgesine başarısız bir iniş gerçekleştirdi. Yetkililer, bölgenin buz şeklinde su içerdiği için sondayı yuttuğunu açıkladı.
Japonya’dan girişimci bir uzay şirketi Ispace de, Hakuto-R modülünü Nisan ayında Ay'a indirmeyi başaramadı. Ancak Japon uzay ajansı Jaxa Eylül ayı başında yeni bir görev başlattı. Bu görevde SLIM adını taşıyan araç 2024 başlarında Ay yüzeyine iniş yapmayı deneyecek.
2023’de dünya gündeminde yer alan diğer haber başlıkları da kısaca şöyle...
1 Mart’ta Yunanistan'da yaklaşık 350 kişinin bulunduğu yolcu treni yük treniyle kafa kafaya çarpıştı. Ülkenin en ölümcül demiryolu kazasında en az 57 kişi hayatını kaybetti.
27 Mart’ta İskoçya'da iktidardaki İskoç Ulusal Partisi'nin başkanlık koltuğuna Pakistan kökenli Hamza Yusuf seçildi. Hamza Yusuf İskoçya’nın ilk müslüman Başbakanı oldu.
6 Mayıs’ta İngiltere Kralı 3. Charles, Westminter Katedrali'nde düzenlenen törenle tacını resmen giydi.
21 Mayıs’ta Yunanistan'da Başbakan Kiryakos Miçotakis'in partisi genel seçimde en yakın rakibi Aleksis Çipras'ın Partisi Siriza'ya 20 puan fark attı. Seçim 2. tura kalsa da uygulanan sisteme göre Miçotakis ikinci dönem için başbakanlığını ilan etti.
31 Mayıs’ta NASA "tanımlamanayan hava olayları" hakkında tarihinde ilk kez halka açık bir panel düzenledi. "Daha kaliteli veriye ihtiyacımız var" diyen NASA uzmanları, uçan cisimlerin ne olduğu konusunda net bir yanıt veremedi.
13 Eylül’de Meksika Kongresi'nde "insan dışı" varlıklara ait olduğu iddia edilen kalıntılar gösterildi. Kongrede yeminli ifade veren araştırmacılar 2 mumyalanmış örneğin “insan evriminin” bir parçası olmadığını savundu. NASA’dan bilim insanlarıysa kalıntıların ciddiye alınacak özellikte olmadığını belirtti.
24 Temmuz tarihinde iş insanı Elon Musk, sahibi olduğu sosyal medya platformu Twitter'ın adını değiştirdiğini açıkladı. Platformla özdeşleşen kuş logosu yerini "X" harfine bıraktı. Dünyada bir buçuk milyara yakın hesap ve 300 milyon civarında aktif üyesi ile en çok kullanıcısı olan sosyal medya platformu artık X olarak biliniyor.
25 Eylül tarihinde ABD siyasetinde Türkiye’yi de yakından ilgilendiren bir skandal patlak verdi. Türkiye'ye F16 satışına karşı çıkan isimlerin başında gelen Demokrat senatör Bob Menendez, hakkındaki yolsuzluk ve rüşvet suçlamalarıyla ilgili ifade verdi. Suçlamalar nedeniyle Dış İlişkiler Komitesi başkanlığından istifa eden Menendez, buna rağmen senatörlüğü bırakmayacağını ve "adının temize çıkacağına inandığını" söyledi.
27 Eylül tarihinde ise Irak'ın Musul kenti bir faciaya sahne oldu. Bir düğün salonunda çıkan yangında 113 kişi hayatını kaybetti. Kurbanlar için cenaze töreni düzenlenirken, aralarında düğün salonu sahibinin de olduğu 9 kişi gözaltına alındı.
30 Kasım’da ise Venezuela, komşu ülke Guyana’dan toprak talebiyle ilgili bir referendum düzenledi. Kabul oylarının çoğunlukta olması sebebiyle Venezuela hükümeti, Guyana'nın kontrolündeki Essequibo bölgesini topraklarına katma planı açıkladı. Brezilya ise “ortak güvenlik anlaşması” bulunan Guyana’nın toprak bütünlüğünü korumak üzere bölgeye askeri birlikler sevketti.
Ziyaretçiler Göremez, Görmek için
Giriş yap veya üye ol.
